دکتر غلامعلي عکاشه جراح و متخصص ارتوپدي در گفت‌وگو با «مردم‌سالاري» هشدار داد : رشد آرتروز در کشور بیداد می کند.

 

 دستگاه عضلاني اسکلتي داراي کمانيسم‌هاي شگفت‌آوري است. اين دستگاه از عضلات، استخوان‌ها، ليگامان‌ها(رباط‌ها) و تاندون‌ها(وترها) تشکيل شده است و به شما اجازه مي‌دهد به اشکال مختلف حرکت کنيد. مثلا راه برويد، بدويد، خم شويد، کشيده شويد و بسياري انواع ديگر از حرکات، اکثر استخوان‌ها در اين دستگاه شگفت‌آور توسط مفاصل با يکديگر مرتبط هستند. مفاصل لولاهايي هستند که به استخون اجازه حرکت مي‌دهند. مفاصل حرکت گوناگوني دارند. مفاصل لگن و شانه گويي کاسه‌اي هستند و استخوان‌هاي پشت (ستون فقرات) حرکات محدودي دارند.

علاوه بر فراهم نمودن حرکات، دستگاه عضلاني اسکلتي از اعضاي دروني بدن نيز محافظت مي‌کنند. دنده‌ها در دور قلب و ريه‌ها قرار دارند، جمجمه از مغز محافظت مي‌کند و ستون فقرات از نخاع محافظت مي‌کند.

تا زماني که هنوز اين سيستم حيرت‌ انگيز دچار اختلال نشده است. مثلا در اثر تصادف، بيماري يا فرسودگي طبيعي بدن در اثر کهولت سن، ممکن است اعمال آن را بديهي تصور کنيد و مهم فرض نکنيد. اختلالات سيستم عضلاني اسکلتي مي‌تواند در هر زمان و به علل متعددي رخ دهد. شکستگي استخوان، ضربه شديد به سر و خرد شدن دندان همگي نمونه‌هايي از صدمات وارده بربدن هستند. شکستگي‌هاي استخواني، از جمله شايع‌ترين اين صدمات به شمار مي‌‌آيند. شکستگي، پيچ خوردگي شديد، در رفتگي و ديگر آسيب‌هاي جدي استخوان و مفصل، معمولا نياز به مراقبت‌هاي تخصصي دارند. در نتيجه اين صدمات، شما در معرض خطر معلوليت‌ دايمي، بد شکل شدن بدن، و در صورت آسيب به جمجمه، گردن و ستون فقرات، اگر بلافاصله تحت مراقبت‌ قرار نگيريد، در معرض خطر مرگ خواهيد بود.

در گفت‌وگو با دکتر غلامعلي عکاشه، جراح و متخصص ارتوپدي و رئيس انجمن جراحان ارتوپدي ايران بحث را دنبال مي‌کنيم.

• وقتي استخوان شکسته مي‌شود چه علائم و نشانه‌هايي به وجود مي‌آيد؟

با شکسته شدن استخوان مشکلات زيادي به وجود مي‌آيد که فرد را به سمت پزشک معالج مي‌کشاند. در بعضي از شکستگي‌ها، در مراحل اوليه ممکن است فرد به پزشک مراجعه نکند مثل شکستگي‌اي که در افراد سالمند خود به خود اتفاق مي‌افتد، زماني که شکستگي در اعضاي فلج اتفاق مي‌افتد، اين شکستگي‌ها چون درد ندارند، فرد متوجه شکستگي نمي‌شود.

عمدتا شکستگي همراه سابقه است يعني اينکه ضربه خورده باشد، مثلا پايش پيچيده باشد، تصادف کرده باشد، سقوط کرده باشد و غيره، در محل شکستگي خون مردگي به وجود مي‌آيد ولي مهمترين علائم يک شکستگي درد است. هرجا که بشکند ايجاد درد مي‌کند. سطح استخوان پوششي دارد به نام ضريع يا پريوستئوم که حساس‌ترين نقطه بدن است. وقتي استخوان مي‌شکند يا ضربه‌اي به استخوان مي‌خورد ضريع تحريک مي‌شود که درد را حس مي‌کنيم.

در افرادي که درد را حس نمي‌کنند شکستگي در استخوان‌هاي بزرگ آنها مثل ساق، ران و بازو وقتي اتفاق مي‌افتد، علائم شکستگي به صورت تغيير شکل پيدا کردن و جابه‌جا شدن نمود پيدا مي‌کنند و امکان حرکت دادن آن اعضا نيز وجود نخواهد داشت.

اين شکستگي‌ها، شکستگي‌هاي بسته است که در افراد مسن گاهي اتفاق مي‌افتد.

شکستگي‌هاي باز همراه با پارگي بافت عضلاني است که همراه با خون‌ريزي است و از بيرون هم معلوم است.

• گاهي اوقات ليگامان‌ها کشيده مي‌شوند و ايجاد درد مي‌کنند بهترين راه درمان چيست؟

رباط يا ليگامان گروهي از بافت‌هاي فيبر مانند هستند که در اطراف مفاصل قرار دارند و معمولا استخواني را به استخوان ديگر متصل مي‌کنند و توانايي مقاومت در برابر کشش را دارا هستند. در ليگامان‌ها و تاندون‌ها بيشتر پارگي داريم تا کشيدگي.

عمدتا کشيدگي را در مچ پا، در بعضي عضلات ساق و بعضي از عضلات بازو داريم. در اکثر موارد کشيدگي همراه با پارگي اتفاق مي‌افتد. زماني که کشيدگي فقط اتفاق بيفتد براي درمان در مراحل اوليه بي‌حرکتي است و بعد گذاشتن کيسه يخ روي نقطه حادثه ديده و نيز خوردن داروهاي ضد تورم مانند آسپرين و ايندومتالين است.

• سردکردن در مقابل گرم کردن چه تاثيري دارد؟

هر نقطه‌اي از بدن که حادثه‌اي براي آن اتفاق مي‌افتد را بايد سرد کرد حتي از نظر رواني هم اين مصداق دارد. از نظر فيزيکي وقتي نقطه‌اي از بدن حادثه مي‌بيند بايد آن نقطه را سرد کرد. اثر سرما باعث مي‌شود که عروق منقبض شود در نتيجه خونريزي کمتر مي‌شود در نتيجه فشار کم مي‌شود و درد کاهش پيدا مي‌کند.

• چند درصد از شکستگي‌ها در اثر تصادفات رانندگي است؟

بزرگترين حوادثي که در جامعه ما اتفاق مي‌افتد حوادث رانندگي است که در عرض سال 25تا27 هزار کشته در حوادث رانندگي داريم. خيلي از شکستگي‌ها در جامعه ما در اثر تصادف ايجاد مي‌شود که باعث ناتواني‌ها و از کار افتادگي براي فرد مي‌شود و در کنار همه اينها خانواده، دکتر، پرستار وديگران را درگير اين مساله مي‌کند و اين خود معضل بزرگي براي جامعه است.

• اين مهم است که چگونه از تصادفات جلوگيري شود و چگونه شکستگي را سريع درمان کرد؟

راهنمايي رانندگي بايد قوانين سخت و سفتي داشته باشد به راحتي تصديق به افراد ندهد، جاده‌ها را وزارت راه درست کند و از همه مهمتر کنترل توليد اتومبيل را داشته باشد و بعد از آن در حوزه‌ها، وزارت بهداشت متولي درمان حوادث رانندگي است که فرد سريعا به بيمارستان رسانده شود مراکزي باشند که مجهز بوده و سرويس مناسب ارائه دهند. به عبارتي در حوادث رانندگي با رعايت همه اين مسائل بايد تلفات را به حداقل رساند و سلامتي را به حداکثر.

• در حوزه ارتوپد چه معضلي وجود دارد؟

در حوزه ارتوپد دو معضل بزرگ داريم. يکي معضل آرتروزها که در جامعه ما بسيار بالا است.

مي‌بينيم خانمي که با دو عصا راه مي‌رود، آقايي که مي‌لنگد و جواني که پاي او شکسته و نکروز پيدا کرده است و همه آنها براساس نيازي که دارند بايد به سمت درمان بروند و درمان شوند.

معضل ديگر ترس از جراحي است. هنوز ملت ما از جراحي مي‌ترسند. باور کنيد خطر جراحي از خطر عبور از عرض خيابان در تهران بسيار کمتر است. در بدترين شرايط و در بدترين عمل جراحي خطر آن از خطر عبور از عرض خيابان استاد مطهري خيلي کمتر است. در بدترين و خطرناک‌ترين عمل جراحي خطر آن از اينکه سوار ماشين شويم تا کرج يا قزوين برويم کمتر است.

خطر در عمل جراحي امروزه ديگر نبايد به معني ترس وجود داشته باشد، جراحي سلامتي را به بيمار بر مي‌‌گرداند. بعضي از مردم مي‌گويند ما مي‌‌ترسيم با عمل جراحي بميريم در صورتي که مرگ آنها با زانوها و لگن خراب که نمي‌توانند راه بروند زودتر رسيده است در صورتي که با عمل جراحي سلامتي نسبي به زندگي بيمار برمي‌گردد.

متاسفانه مردم از ترس اينکه با جراحي اتفاقي براي آنها پيش بيايد اتفاقات بيشتري را مي‌پذيرند.

• از آرتروز صحبت شد، آرتروز چيست؟

آرتروز بيماري پيش رونده نشات گرفته از خرابي غضروف‌ها است. غضروف‌ها در دو سر استخوان‌هاي بلند و کوتاه در داخل مفصل حرکت مي‌کنند و حرکت را روان مي‌کنند. وقتي غضروف‌ها شروع به تحليل رفتن مي‌کنند به آن آرتروز مي‌گوييم. براي درمان آرتروز بايد کارهاي جنبي انجام داد و اگر خوب نشد بايد مفصل تعويض شود که مشکل مريض را بتوان حل کرد.

• آمار افرادي که مبتلا به آرتروز هستند چقدر است؟

آماري الان ندارم اما تمام افراد بالاي 55 سال در سيکلي مبتلا به آرتروز هستند.

• شيوع آرتروز در ايران چگونه است؟

شيوع آرتروز بالا است البته در همه جهان بالا است اما در ايران به علت نحوه فرهنگ، چاقي و عدم استفاده از ورزش‌هاي مناسب به نظر مي‌رسد با رشد فزاينده‌اي از آرتروز در کشور روبه‌رو خواهيم بود.

• آيا آرتروز در افراد مسن اتفاق مي‌افتد؟

آرتروز اگر در اثر حادثه نباشد قطعا در اثر سن است. همانطور که مو سفيد مي‌شود، همانطور که انسان مي‌‌ميرد، سلول هم مي‌ميرد و وقتي در غضروف از بين‌ مي‌رود ديگر نمي‌توان کاري کرد مگر اينکه جايگزين کنيم در سنين بالا غضروف کارايي خود را از دست مي‌دهد مفاصل خشک مي‌شوند. در مراحل پيشرفته‌ براي آرتروز بايد تعويض مفصل انجام داد.

• آيا تعويض مفصل در همه جاي بدن امکان دارد؟

تعويض مفصل در زانو، لگن و شانه انجام مي‌شود. در جاهاي ديگر بدن هم در دنيا تعويض مفصل انجام مي‌شود اما نتايج موفقي نداشته است مثلا تعويض مفصل در مفصل مچ پا يا آرنج هنوز جايگاهي خوب در جهان پيدا نکرده است.

در ايران در تعويض مفصل در لگن و زانو نتايج بسيار درخشان و خوبي داريم.

• تعويض مفصل چه عوارضي دارد؟

يکي از معضلات ما در جامعه ارتوپدي جهاني عوارض غير قابل پيش بيني و بعضا غيرقابل پيشگيري تعويض مفصل است.از آنجايي که معمولا بيماران تعويض مفصل يا در اثر آرتروز است که ناشي از بزرگي سن است يا در اثر حوادث ضربه اي شديد است که بيمار معمولا يک زمينه آمادگي براي عارضه را دارد.

بدترين عارضه تعويض مفصل عارضه عفونت است که در هيچ جاي دنيا با تمام امکانات و وسايل جلوگيري و داروهاي ضد ميکروب نتوانستند ضريب آن را به صفر برسانند. عوارض جانبي ديگر نارسايي ريه و همچنين انعقاد خون در پا است که تا حدودي قابل جلوگيري است. گاها پس از مدتي مفصل ممکن است ايجاد ناسازگاري با استخوان کند چون قابل تعويض و ترميم است ولي کلا نتايج تعويض مفصل مي‌تواند تا 90 درصد خوب و عالي باشد به شرطي که بيمار رعايت اصول بعد از عمل مثل کم کردن وزن، ورزش‌هاي مخصوص آن مفصل و همچنين نحوه نشستن و استفاده از مفصل را به طور معقول انجام بدهد.

• چه تفاوتي ميان مفصل مصنوعي با مفصل اصلي وجود دارد؟

مفصل مصنوعي در مقايسه با مفصل اصلي مانند دندان خرابي است كه غير از كشيدن و جايگزين شدن با دندان مصنوعي هيچ راه ديگري ندارد. آرتروز هم يك نوع خراب شدن مفصل در سطح غضروف است كه هيچ راهي غير از جانشين شدن با مفصل مصنوعي را پيش پاي بيمار نمي‌گذارد. اكثر مفاصلي كه دچار خرابي مي‌شوند مفاصلي هستند كه در معرض فشار ناشي از افزايش وزن قرار دارند. به همين دليل مفصل زانو بيشترين مفصلي است كه دچار تخريب مي‌شود. مفصل لگن، مچ پا،‌ شانه،‌ آرنج و بقيه مفاصل در رده‌هاي بعدي از لحاظ آماري قرار دارند.

• اضافه وزن چه آسيبي به مفصل وارد مي‌کند؟

هر مفصلي مثل تمام اعضاي ديگر بدن و حتي تمام موجودات زنده طبيعي داراي يك عمر مفيد و مؤثر است كه استفاده صحيح و بهينه از اين عضو مي‌تواند عمري طبيعي و طولاني به آن بدهد. مثلا قلب يا كليه را در نظر بگيريد كه هرچه صحيح‌تر و بهتر با آن برخورد شود نهايت عمر بيشتري خواهد داشت. مفصل زانو از اين كليت مستثني نيست و هرچه فشار بيشتري بر آن وارد شود سايش و استهلاك آن بيشتر خواهد بود. وزن يكي از فاكتورهاي موثر روي سايش و حتي رانش است. در نقطه مقابل ورزش به دليل افزايش قدرت ماهيچه‌ها و كاهش وزن روي مفصل عامل بازدارنده اين استهلاك خواهد بود.

• تعويض مفصل زانو در زنان و مردان چه تفاوتي دارد و از چه سني اين مشكل بروز مي‌كند؟

50 درصد زنان بالاي 55 سال به دليل ضعف زانو كانديداي تعويض مفصل هستند. به همين دليل هم تعويض مفصل زانو به مهمترين و جديدترين مساله روز طي 50 سال اخير تبديل شده است. از نظر آماري در جامعه ايران هم، زنان بيشتر گرفتار بيماري مفاصل شده و در نتيجه احتياج بيشتري به عمل دارند. به طور كلي افرادي كه زير تيغ جراحي براي تعويض مفصل مي‌روند معمولا در سن كهنسالي هستند. البته كهنسالي در جامعه ما هنوز تعريف مشخصي ندارد ولي عمدتا بيماران بالاي 60 سال بيشتر به سمت اين جراحي سوق داده مي‌شوند، ولي به اين معني نيست كه در سنين پايين‌تر در صورت تخريب كامل زانو اين عمل انجام نشود.

• چه مراحلي براي تعويض مفصل بيمار يا يک جراحي ارتوپدي انجام مي‌گيرد؟

براي انجام هر عمل جراحي ارتوپدي، ابتدا تشخيص باليني انجام مي‌گيرد و سپس بيمار با يافته‌هاي آزمايشگاهي، راديولوژي و بقيه كمك‌كننده‌هاي غيرباليني به يك تشخيص درماني مي‌رسد. در مورد تعويض مفصل، بهترين راه تشخيصي همان راديولوژي معمولي است كه بنا به تشخيص پزشك در جهت‌هاي مختلف انجام مي‌شود. پس از اثبات لزوم عمل، اندازه‌گيري‌هاي لازم وسيله مورد نياز (مفصل مصنوعي) كه عمدتا وارداتي است انجام و در نهايت اين مفصل مصنوعي در اطاق عمل جا‌گذاري مي‌شود. روز پس از عمل، اگر بيمار دليل ديگري براي بي‌حركتي نداشته باشد از تخت بلند مي‌شود. در نهايت هم پس از مدت لازم بخيه‌ها كشيده و تحرك عادي شروع مي‌شود.

• آرتروز در مردان شايع‌تر است يا در زنان؟

در زنان شايع‌تر است به خاطر اينکه زايمان مي‌کنند، بيشتر چاق هستند و ورزش کم مي‌کنند.

• احتمال درگيري کدام از غضروف‌ها در بدن بيشتر است؟

بيشترين مفصلي که گرفتار مي‌شود زانو است بعد از آن لگن و بعد از آن مچ پا.

• آيا آرتروز افراد را زمين‌گير مي‌کند؟

بله. وقتي درد پيشرفت مي‌کند، دردهاي ناخواسته ديگري را به وجود مي‌آورد و گرفتاريي‌هايي که در اثر آرتروز ايجاد مي‌شود به کلي فرد را زمين‌گير مي‌کند.

• چه درماني براي آرتروز وجود دارد؟

درمان دو دسته است يک درمان غيرجراحي که معمولا ورزش و فيزيوتراپي است ويک سري داروهاي مسکن که استفاده مي‌شود و درمان ديگر درمان جراحي است و عمدتا جراحي بهترين درمان است.

• در بين ورزشکاران پارگي مينيسک اتفاق مي‌افتد علت آن چيست؟

پارگي مينيسک و يا پارگي رباط حتي در افراد معمولي هم به غير از ورزشکاران رايج است.

زماني که حرکت مي‌کنيم در اثر يک حرکت نامناسب و ناگهاني باعث پارگي مينيسک يا رباط مي‌شويم و درمان آن جراحي است.

• چه عوامل ديگري باعث درد زانو مي‌شود؟

بدشکل بودن زانو، وقتي زانو طبيعي نباشد، انحراف داشته باشد، وزن زياد باشد، بدنشستن روي زمين به طور چهارزانو، توالت ايراني، تمام اين موارد دردهاي زانو را تشديد مي‌کند و به طور عام دردهاي مفصلي را تشديد مي‌کند. فرهنگ نشستن، فرهنگ ورزش کردن، فرهنگ استفاده از غذاي سالم که فرد را چاق نکند ولي مقوي کند مي‌تواند در سلامت مفصل تاثيرگذار باشد.

• عفونت استخوان چيست و چگونه ايجاد مي‌شود؟

عفونت استخوان عبارت است از نشستن ميکروب در بافت استخواني و رشد در آنجا، چون بافت استخواني داراي جريان خون خاصي است وقتي ميکروب در آنجا جمع مي‌شود ايجاد عفونت وسيع در استخوان مي‌کند و باعث تخريب استخوان مي‌شود و باز ايجاد عفونت مي‌کند. عفونت استخوان يک معضل بسيار بزرگي است که اگر اتفاق بيفتد درمان آن بسيار مشکل است.

• تومورهاي استخواني چيست؟

تومورهاي استخواني يعني سرطان استخوان البته همه تومورها سرطاني نيستند بلکه بازسازي استخوان‌ها و ساختن استخوان اضافي در بعضي از استخوان‌ها ايجاد تومور مي‌کند.

• تبلیغات دارويي و برنامه‌هاي ماهواره‌اي چه تاثيري بر روي مردم مي‌گذارد؟

با توجه به اين که رسانه‌ها مي‌توانند تبليغات منفي را خنثي کنند بايد براي آگاه‌سازي مردم در اين زمينه از انجمن‌هاي علمي استفاده کنند. انجمن‌هاي علمي بايد استاندارد علمي تجهيزات وارد شده را تاييد و بعد وزارت بهداشت اجازه واردات آن را بدهد زيرا در غير اين صورت ممکن است مشکلاتي در زمينه غيراستاندارد بودن کالا و در مورد تبليغات دارويي در برنامه‌هاي ماهواره‌اي بايد بگويم به هيچ عنوان قرص بلند کردن قد وجود ندارد و نيز داروهايي مانند گلوکزامين تحت تاثير برنامه‌هاي تبليغاتي قرار گرفته است. متاسفانه به دليل ضعف برنامه‌هاي تلويزيوني صدا و سيما برخي مردم به تماشاي برنامه‌هاي ماهواره رو مي‌آورند و به همين دليل در بين سريال‌هاي ماهواره‌اي تبليغات فراوان کاذب داروها نيز مي‌شود که اين مسئله باعث خروج ميلياردها تومان ارز از کشور به دليل تبليغات کاذب در زمينه داروهاي بي‌اثر است.

• افزايش نرخ ارز چه تاثيري در حوزه خدمات ارتوپدي گذاشته است؟

با افزايش قيمت ابزار و تجهيزات در حوزه ارتوپدي رو‌به‌رو هستيم اين در حالي است که اکثريت بيماران اين حوزه محتاج و مستمند هستند و بخش وسيعي از آنها توانايي درمان در بخش خصوصي را ندارند. همچنين به دليل افزايش نرخ ارز مردم مجبورند تبعات گراني خدمات ارتوپدي را نيز متحمل شوند زيرا حوزه ارتوپدي ارتباط تنگاتنگي با تجهيزات دارد. در نتيجه بالا رفتن نرخ ارز، عدم ثبات اقتصادي در جامعه و سوءاستفاده اندکي از عوامل واسطه در بازار باعث افزايش قيمت ابزار و تجهيزات ارتوپدي شده است.

در حال حاضر قيمت پروتز‌هاي زانو و لگن تا 2/2 برابر شده است.